Instalacja TeXLive 2005 dla systemów UNIX-owych

TEX Live można używać na trzy sposoby:

1. zamontować płytę (mount) CD w systemie plików, uruchomić skrypt install-tl.sh i wybrać opcję <R> (do not install files, set up to run off CD-ROM/DVD – bez instalacji plików, dostosuj do uruchamiania z CD/DVD). Pozwala to na uruchamianie wszystkich programów bezpośrednio z płytki; na dysku twardym znajdą się jedynie niezbędne pliki konfiguracyjne.
2. zainstalować część lub cały system na lokalnym twardym dysku.
3. doinstalować wybrane pakiety do istniejącego systemu TEX lub systemu TEX Live zainstalowanego wcześniej.

Każda z tych metod jest dokładniej opisana w dalszych rozdziałach.

Uruchamianie TEX Live z płytki (Unix)

Aby korzystać bezpośrednio z nośnika w systemach Unix należy użyć płyty live DVD. Najpierw należy zamontować CD lub DVD – postać polecenia jest zależna od konkretnej platformy, poniższe działa w Linux, choć nazwa urządzenia (tu: /dev/cdrom) może się różnić. W przykładach podajemy > jako znak zgłoszenia powłoki, zaś to, co wpisuje użytkownik, jest podkreślone.

następnie zmieniamy katalog bieżący na katalog montowania:

W systemie Mac OS X katalog ten znajduje się zwykle w ramach /Volumes zaś nośnik montowany jest automatycznie.

Uruchamiamy skrypt instalacyjny install-tl.sh:

Po ukazaniu się głównego menu mamy do wyboru listę opcji, wprowadzanych poprzez naciśnięcie wybranego znaku oraz klawisza Enter (nie należy wpisywać znaków <>; wielkie i małe litery są tożsame, w przykładach podajemy małe litery).

Dla uruchamiania bezpośrednio z płytki wybieramy najpierw opcję d, następnie podopcję 1, która pozwoli nam określić katalog na generowane przez TEX-a pliki (fonty, formaty, pliki konfiguracyjne do modyfikacji ustawień). Jeśli odpowiadają nam ustawienia domyślne (/usr/local/texlive/2005), możemy pominąć poniższy fragment. W naszym przykładzie użyjemy /opt/texlive2005:

wciśnięcie klawisza r powoduje powrót do głównego menu, gdzie wybieramy opcję uruchamiania bezpośrednio z nośnika, bez instalacji właściwej na dysku:

Następnie należy uaktualnić zmienną PATH, dołączając do niej katalog zawierający binaria dla danej architektury, a także ustawić zmienną TEXMFSYSVAR na podany powyżej katalog. Dla powłoki zgodnej z Bourne shell (sh, bash, ksh) możemy dopisać do pliku $HOME/.profile:

gdzie archname oznacza konkretną platformę. W tabeli 1 zamieszczono spis obsługiwanych systemów operacyjnych i odpowiednich dla nich nazw podkatalogów.

Dla powłok zgodnych z C shell (csh, tcsh), należy dopisać do pliku $HOME/.cshrc:

gdzie archname – jak wyżej.

Po zakończeniu instalacji i ustawieniu zmiennych systemowych warto uruchomić texconfig lub texconfig-sys aby dostroić instalację do własnych potrzeb.

Po ponownym uruchomieniu sesji polski użytkownik może użyć bezpośrednio m.in. polecenia mex (spolonizowany format plain), platex (LATEX z polskimi i anglo-amerykańskimi wzorcami przenoszenia wyrazów) oraz ich wersji dla programu pdfTeX (tworzącego pliki PDF), odpowiednio: pdfmex i pdfplatex. Potrzebne pliki formatów zostaną wygenerowane automatycznie podczas pierwszego uruchomienia danego polecenia i zapisane w lokalnym katalogu. Katalog ten, domyślnie /usr/local/texlive/2005/texmf-var/, a w naszym przykładzie /usr/local/texlive/texmf-var/, zawiera pliki konfiguracyjne, które mogą być modyfikowane przez użytkownika. W konfigurowaniu pomocne jest uruchomienie skryptu texconfig.

Instalacja TEX Live na twardym dysku

Instalacja części lub całości dystrybucji na twardym dysku wymaga zamontowania płyty CD (lub DVD) w systemie, przejścia do jego katalogu głównego i uruchomienia skryptu instalacyjnego:

Skrypt ten przeszukuje listy zestawów i pakietów z CD oraz próbuje odgadnąć, z jakim systemem komputerowym ma do czynienia.

Następnie pokaże on główną stronę konfiguracyjną umożliwiającą wybór:

<P> Current platform (systemu operacyjnego, dla którego chcemy dokonać instalacji, na wypadek gdyby zawiodła automatyczna detekcja);

<B> Binary architectures (dodatkowo instalowanych binariów dla innych platform, np. na serwerze, z którego będą korzystać użytkownicy innych systemów);

<S> Installation scheme (predefiniowanego zestawu instalacyjnego, np. full – pełnego, medium – wystarczającego do większości zastosowań, basic – podstawowego; mamy tu też do wyboru zestaw proponowany polskim użytkownikom: GUST scheme);

<C> Standard collections (zestawów, których wybór pomaga zmodyfikować dany schemat instalacji);

<L> Language collections (zestawów dla obsługiwanych języków);

<D> Installation directories (katalogu bazowego na dysku, przeznaczonego na instalację);

<O> ustawienia trybu pracy niektórych programów.

Po wybraniu opcji <C> – Standard collections, wyświetlone zostaną dostępne zestawy. Każdy zestaw zawiera szereg pakietów: makr, fontów itp. Zaznaczenie zestawu do zaistalowania polega na wciśnięciu odpowiedniego klawisza, ponowne naciśnięcie tego samego klawisza wyłącza zaznaczenie (uwaga: wielkie i małe litery są rozróżniane!).

Po wybraniu opcji <L> – Language collections, wyświetlone zostaną dostępne zestawy dla różnych języków. Zawierają one najczęściej wzorce przenoszenia wyrazów, czasami dodatkowe pakiety makr i fontów. Aby zainstalować polskie pakiety (fonty, makra, dokumentacje), należy w tym menu wybrać klawisz odpowiadający opcji Polish.

Po powrocie do głównego menu można dodatkowo wybrać inne opcje. I tak:

<D> directories pozwala zmienić domyślne katalogi instalacji, przypisane zmiennym wewnętrznym:

TEXDIR

katalog bazowy, w ramach którego zostaną zainstalowane wszystkie pliki; domyślnie jest to /usr/local/texlive/2005, ale można go zmienić np. na /opt/texlive2005.

W systemie Mac OS X dostępne programy instalacyjne (TeXShop, ITeXMac, ...) korzystają z domyślnej lokalizacji teTEX, czyli /usr/local/teTeX. Wobec czego użytkownicy Mac dla instalacji TEX Live powinni rozważyć wybór katalogu /usr/local/teTeX zamiast /usr/local/texlive/2005.

TEXMFLOCAL

katalog przeznaczony na lokalne pliki makr i fontów użytkownika, a także indywidualne, nie związane z dystrybucją, uzupełnienia instalacji; domyślnie jest to /usr/local/texlive/texmf-local. (Katalog ten jest niezależny od opisanego wyżej katalogu bazowego, ponieważ jest przeznaczony na lokalnie dodawane makra czy fonty.)

TEXMFSYSVAR

katalog, który przechowuje pliki generowane przez system (np. formaty) (patrz część 3.4 , str. 24); domyślnie TEXDIR/texmf-var. Istnieje ponadto TEXMFSYSCONFIG, katalog dla aktualnie używanych plików konfiguracyjnych, modyfikowanych najczęściej przez program texconfig.

<O> Other options – inne opcje:

a

alternate directory for generated fonts – pozwala określić katalog dla generowanych fontów (np. jeżeli chcemy zainstalować główny pakiet w trybie „tylko do odczytu” (read-only)); domyślnie fonty generowane są w katalogu określonym przez zmienną TEXMFVAR.

l

create symbolic links in standard directories – pozwala określić czy utworzyć dowiązania symboliczne (links) dla stron man, GNU info i programów w standardowych katalogach systemu operacyjnego, np. /usr/local/man, /usr/local/info oraz /usr/local/bin. Wymagane do tego są, oczywiście, uprawnienia administratora.

d

do not install font/macro doc tree – pozwala pominąć instalowanie dokumentacji fontów bądź makr, np. dla zaoszczędzenia miejsca na dysku.

s

do not install font/macro source tree – pozwala pominąć instalowanie plików źródłowych fontów bądź makr (dostępnych np. w postaci plików .dtx), które nie są wykorzystywane do bieżącej pracy;

Po zakończeniu ustawień i po powrocie go głównego menu, można rozpocząć instalację (klawisz I). Program instalacyjny, uwzględniając wybrane zestawy i systemy, sprawdzi spisy plików na CD/DVD, stworzy listę plików do skopiowania, po czym skopiuje je na twardy dysk.

Po instalacji wystarczy dodać do zmiennej PATH właściwy podkatalog bin instalacji TEX-a, uaktywnić tę zmienną i można już zacząć pracę.

Po zakończeniu instalacji i ustawieniu zmiennych systemowych warto uruchomić texconfig lub texconfig-sys aby dostroić instalację do własnych potrzeb.

Instalacja pojedynczych pakietów z TEX Live na twardym dysku

TEX Live można używać zarówno do aktualizacji istniejącej instalacji, jak i do dodawania składników do instalacji wcześniejszej. Główny program instalacyjny przeznaczony jest do użycia tylko za pierwszym razem, natomiast później należy używać znajdującego się na CD (DVD) skryptu install-pkg.sh. Uruchamia się go przez zamontowanie nośnika, przejście do katalogu punktu montowania i wydanie polecenia:

Skrypt posiada dziewięć parametrów; pierwsze cztery pozwalają wybrać: pojedynczy pakiet do instalacji, cały zestaw (np. mathextra), nazwę katalogu zamontowanego CD, oraz nazwę katalogu zawierającego pliki ze spisami zawartości pakietów (zwykle te dwa ostatnie ustawiane są automatycznie):

--package=pkgname

pojedynczy pakiet do zainstalowania;

--collection=colname

pojedynczy zestaw do zainstalowania;

--cddir=dir

katalog źródłowy (domyślnie jest to katalog bieżący, z którego uruchomiono skrypt);

--listdir=dir

katalog ze spisami plików (domyślnie ./texmf/tpm/lists).

Proces instalacji jest określony dokładniej przez pięć kolejnych parametrów: pierwsze dwa pozwalają wyłączyć z instalacji dokumentacje i pliki źródłowe, trzeci wyłącza domyślne uruchamianie na koniec skryptu mktexlsr, przebudowującego bazę danych o plikach, czwarty uruchamia na koniec skrypt konfiguracyjny texconfig init, zaś piąty powoduje jedynie wypisanie plików, które miałyby być zainstalowane:

Można także określić, czy zamiast instalować pliki, skrypt powinien utworzyć z nich w wybranej lokalizacji archiwum tar:

Dodatkowa opcja --verbose pozwala wyświetlić podczas uruchomienia bardziej szczegółowe komunikaty.

Tak więc, jeżeli chcielibyśmy tylko zobaczyć przed zainstalowaniem, jakie pliki tworzą pakiet fancyhdr, nasze polecenie wyglądałoby następująco:

• zainstaluj LATEX-owy pakiet natbib:
  >  sh install-pkg.sh --package=natbib
• zainstaluj LATEX-owy pakiet alg bez plików źródłowych i bez dokumentacji:
  >  sh install-pkg.sh --package=alg --nosrc --nodoc
• zainstaluj wszystkie pakiety dostępne w zestawie dodatkowych makr dla plain TEX:
  >  sh install-pkg.sh --collection=plainextra
• spakuj wszystkie pliki wymagane dla PSTricks do pliku tar, w katalogu /tmp:
  >  sh install-pkg.sh --package=pstricks --archive=/tmp/pstricks.tar

Program texconfig

Po zakończeniu instalacji i uaktywnieniu modyfikacji zmiennej systemowej PATH, można użyć programu texconfig, do skonfigurowania systemu według własnych potrzeb. Program ten może być w każdej chwili uruchomiony do zmiany ustawień, w trybie interfejsu pełnoekranowego lub z linii poleceń. Program texconfig powinien być używany do wszelkich zmian, takich jak deklaracja używanych drukarek czy przebudowywanie bazy danych o plikach. Obydwa tryby pracy posiadają tekst pomocy, opisujący dostępne możliwości.

Przykłady użycia z wiersza poleceń:

texconfig dvips paper letter

ustawienie formatu papieru na „letter” dla programu dvips;

texconfig xdvi letter

jak wyżej, ale dla programu xdvi;

texconfig rehash

aktualizacja wszystkich baz danych instalacji systemu TEX;

texconfig faq

wyświetla FAQ dystrybucji teTEX (na dystrybucji tej oparto TEX Live);

texconfig help

wyświetla dostępne opcje skryptu.

Skrypt texconfig pozwala na zmianę jedynie najważniejszych ustawień. Głównym plikiem konfiguracyjnym jest texmf.cnf. Zlokalizujemy go uruchamiając polecenie „kpsewhich texmf.cnf”. Plik ten zawiera sporo użytecznych komentarzy, wyjaśniających reguły ustawień domyślnych, a także podaje przykłady ustawień alternatywnych.

Od roku 2005, zgodnie ze zmianami, które zaszły w teTEX 3.0, texconfig zapisuje pliki w katalogu użytkownika ($HOME/.texlive2005). Jeśli instalujemy system dla wielu użytkowników, powinniśmy zatem uruchomić polecenie texconfig-sys.

Podobnie rzecz ma się ze skryptami updmap oraz fmtutil; także i one zapisują pliki w $HOME/.texlive2005. Aby zmienić globalne ustawienia, wygenerować mapy bądź formaty, należy użyć poleceń updmap-sys i fmtutil-sys. W przypadku instalacji dla wielu użytkowników warto wygenerować wspólne pliki formatów (polecenie fmtutil-sys –missing), dzięki czemu uniknie się generowania tychże przez każdego użytkownika, na jego własne potrzeby.

Testowanie instalacji

Po zainstalowaniu TEX Live warto sprawdzić czy programy działają prawidłowo. Opiszemy tu podstawowe procedury testujące funkcjonowanie systemu w systemach Unix. W Mac OS X i Windows najczęściej użyjemy środowiska graficznego (GUI), ale reguły będą podobne.

1. Sprawdzamy najpierw czy uruchamia się program tex:
   >  tex --version
   TeX 3.141592 (Web2C 7.5.5)
   kpathsea version 3.5.3
   Copyright (C) 1997-2004 D.E. Knuth.
   ...
   Jeśli uruchomienie zakończy się komunikatem command not found, oznacza to, że nieprawidłowo zadeklarowano zmienną PATH.
2. Następnie przetwarzamy prosty plik LATEX-owy:
   >  latex sample2e.tex
   This is pdfeTeXk, Version 3.141592...
   ...
   Output written on sample2e.dvi (3 pages, 7496 bytes).
   Transcript written on sample2e.log.
   Gdy program nie znajduje sample2e.tex (bądź innych wymaganych plików), może to oznaczać, że nadal działają ustawienia zmiennych środowiska bądź pliki konfiguracyjne z poprzedniej instalacji. 
3. Podgląd wyniku składu:
   >  xdvi sample2e.dvi
   Polecenie to wymaga uruchomionego środowiska graficznego X Window.
4. Przetwarzanie wyniku składu do PostScript w celu wyświetlenia lub wydruku:
   >  dvips sample2e.dvi -o sample2e.ps
5. Tworzenie dokumentu bezpośrednio w formacie PDF:
   >  pdflatex sample2e.tex
6. Podgląd dokumentu PDF:
   >  gv sample2e.pdf
   lub:
   >  xpdf sample2e.pdf
   Programy gv i xpdf są dostarczane zwykle w ramach systemu operacyjnego, wobec tego nie zawarto ich na TEX Live. Przed samodzielną instalacją warto odwiedzić strony, odpowiednio: http://www.gnu.org/software/gv i http://www.foolabs.com/xpdf. W sieci dostępny jest także bezpłatny program Adobe Reader (http://www.adobe.com).
7. Inne przydatne pliki testowe:

   small2e.tex

   przykład prostszy niż sample2e;

   testpage.tex

   test położenia wydruku na kartce papieru, przydatny do sprawdzenia, czy nasza drukarka nie wprowadza przesunięć;

   nfssfont.tex

   służy do wydruku tablic fontowych;

   testfont.tex

   jak wyżej, ale zamiast LATEX-a wymaga jedynie plain TEX;

   story.tex

   najbardziej kanoniczny przykład dla plain TEX; na zakończenie przetwarzania uruchomionego poleceniem tex story, po ukazaniu się *, należy wpisać \bye.

Początkującym użytkownikom polecamy stronę http://tug.org/begin.html oraz podręcznik Petera Flynna Formatting Information, dostępny pod adresem http://www.ctan.org/tex-archive/documentation/beginlatex.